۹

۶.

موليبدن و تعداد ديگر فلزات مانند كرم ، نيكل ، تنگستن ، كبالت ، آلومينيوم ، مس ، قلع و غيره ، در تركيب الكترودها وارد شـوند.
تركيبات اكسيژن زدا مثل فرومنگنز ، فروسيليسيم، فروتيتانيوم و دي اكسيد تيتانيوم و در بضي الكترودهاي كم هيدروژن فلورايـد و 
كربنات كلسيم و سديم و پتاسيم نيز وجود دارد. استنشاق بخـارات تـازه تـشكيل شـده بـسياري از اكـسيدهاي فلـزي نظيـر روي ،
كادميوم ، كرم ،نيكل ، مس و منگنز ممكن است به عارضه اي بنام « تب بخارات فلزي » منجر شود . فراوانترين علـت تـب بخـارات
فلزي مربوط به فلز روي است كه هنگام جوشكاري با فلزات گالوانيزه عارض مي شود . بخارات فلز كادميوم خطر جـدي ايجـاد مـي
كند و در موقع جوشكاري آلياژهاي كادميوم دار حتي در هواي آزاد ممكن است عارضه ريوي ايجـاد شـود . در اينجـا يـادآوري مـي
كنيم ، گر چه جوشكاري شغلي مخاطره انگيز تلقي نمي شود ، با وجود اين ، استنشاق بخارات و گازهاي حاصل از جوشكاري ممكن 
است به تحريك مجاري تنفسي منجر شود و مشكلاتي را به بار آورد . روي همـين اصـل، جوشـكاران در دنيـا از حقـوق و دسـتمزد
بسيار بالايي برخورد دارند و مراقبتهاي زيادي براي سلامتي آنان به عمل مـي آيـد . نوشـيدن شـير پـس از عمليـات جوشـكاري از 
متداولترين و معمولترين مراقبتها در جوشكاري است. پيشگيري از نظر گازهـاي زيـان آور ، تهويـه محـيط كـار اسـت . حتـي اگـر
جوشكاري در فضاي باز هم انجام مي شود ، استفاده از نقاب مخصوص الزامي است تا از تـنفس گازهـاي داغ كـه بلافاصـله از محـل 
جوشكاري متصاعد مي شود ، جلوگيري گردد . چنانچه به علت ضرورت ،كار جوشكاري در محيطهاي كوچك و سربسته انجـام مـي
شود ، لازم است جوشكار از ماسك متناسب كه هواي سالم را با يك رشته لوله از محيط سالمي تـامين مـي كنـد ، مجهـز گـردد و 
هواي داخل محفظه با لوله اي ديگر مكيده شود يا تهويه كامل محيط انجام گردد ( شكل 2 .(
 
شكل2 - ماسك با لوله هوارساني براي جوشكاري در محيطهاي كوچك و سربسته[4 .[
 
3 -ايمني در جوشكاري با روش اكسي استيلن 
 
3-1 -نكات ايمني در جوشكاري با اكسي استيلن: 
اگر از دستگاه ومتعلقات جوش گاز به درستي استفاده شود اين سيستم بدون خطر وايمن مي باشد درغيـر ايـن صـورت بـروز
خطر سريع و دامنه آن وسيع خواهد بود. از اين روتوجه به نكات ايمني وآگاهي از پتانسيل تخريب بـراي همـه جوشـكاران ضـروري
است. جوشكارعلاوه بردانستن مسايل ايمني الزاما بايد آنها را بكار ببرد زيرا آگاه شدن تنها شرط ايمني نيست و در موقـع كـاركردن 
بايد اين نكات رابكار برد.

.

.

.

.3-1-1 -استفاده از لباس كار و عينك جوشكاري 
1 -هرچند كه استفاده از لباس مخصوص جوشكاري الزامي است ولي متأسفانه در كارگاه ها كمتر يا اصـلاً بـه آن توجـه نمـي
شود. استفاده از عينك با درجه تاري مشخص ضروري است و در موقع جوشكاري يا برشـكاري فلـزات ضـخيم درجـه ي تـاري
عينك بايد افزايش يابد. 
2 -در هنگام جوشكاري بايد از دستكش بلند ومخصوص استفاده كرد. 
3 -در جوش بالاي سر استفاده از كلاه ايمني- پيش بند چرمي يا ژاكت چرمي ضروري است. 
4 -وجود هر شيء قابل احتراق بخصوص كبريت در جيب لباس خطرناك است. 
5 -از پوشيدن بلوز و پيراهني كه سردست آستين آن دوبل داشته باشد بايد اجتناب كرد و هم چنين در موقع كاركردن نبايـد
آستين پيراهن را تا و كوتاه نمود زيرا امكان ورود جرقه به داخل آن زياد است. 
6 -از پوشيدن لباس هاي آغشته به روغن و گريس در هنگام جوشكاري پرهيز نمائيد . 
 
3-1-2 -جوشكاري يا برشكاري مخازن 
1 -هرگز اقدام به جوشكاري يا برشكاري مخزن ها نكنيد مگر اينكه مطمئن شويد كه مخزن آلـوده بـه مـواد اشـتعال زا ماننـد 
روغن - بنزين و....نباشد. 
2 -به خاطر داشته باشيد كه بعضي مواد اشتعال زا نيستند ولي هنگامي كه بخار مي شوند اشتعال زا مي شوند. 
 
3-1-3-استفاده از كپسول ها 
1 -تمام متعلقات دستگاه جوش اكسي استيلن مانند كپسول- رگلاتور – مشعل- سرمشعل- پستانك- شيلنگ و غيره نبايد بـه
روغن – گريس يا هر موادي كه درآن هيدروژن وجود دارد،آغشته گردند. 
2 -براي آزمايش نشت اكسيژن فقط مي توان از كف صابون استفاده كرد. 
3 -از وسايلي كه اكسيژن از آن نشت مي كند قبل از بر طرف كردن عيب استفاده نكنيد. 
4 -هميشه و همه وقت شيرهاي كپسول اكسيژن – كپسول گاز سوختني را آهسته باز كنيد و شير كپـسول اكـسيژن بايـد تـا
آخر باز شود. 
5 -هرگاه جسمي مانند لباس – دستكش از اكسيژن اشباع شود خاصيت اشتعال زائي پيدا مي كند و تا مدت 30 دقيقه نمـي
توانيم از آن استفاده كنيم . 
6 -هميشه در موقع باز نمودن شير كپسول اكسيژن روبروي رگلاتور قرار نگيريد . بايد در يك طـرف آن ايـستاد و شـير را بـاز 
كرد . 
7 -با مشاهده نشت گاز اكسيژن از اطراف شير يا نشت استيلن از شير و پلاك هاي محافظ ، آنها را به هواي آزاد برده و از گـاز 
بطور كامل تخليه نمائيد و به كارخانه توليد اكسيژن يا استيلن عودت دهيد . 
8 -كپسول هاي پر و خالي بايد مجزا از هم نگهداري شوند و محل نگهداري آنها بايد به سيستم آنها بايد به سيستم تهويه هـوا 
مجهز باشد . كپسول هاي خالي را با علامت « خ » يا « MT « مشخص كنيد . 
9 -در مواقعي كه از كپسول استفاده نمي شود بايد كلاهك به روي آن بسته باشد . 
 
 شعله- 4-1-3
1 -هنگامي كه از شعله استفاده نمي شود لازم است كه آن را خاموش كرد .

.

.

.

.

.

2 -قبل از روشن كردن مشعل مطمئن شويد كه در مجاورت شما مواد اشتعال زا وجود نداشـته و شـخص ديگـري در نزديكـي 
شما نباشد . 
 
3-1-5 -استفاده از دستگاه اكسي استيلن 
1 -قبل از بستن رگلاتور به كپسول ، شير كپسول را كمي باز كنيد تا گاز از آن خارج شود و سپس رگلاتور را وصل نماييد . در
مورد كپسول استيلن مطمئن شويد كه در اطراف شعله اي روشن نباشد . 
2 -براي نصب رگلاتورها به كپسول از آچاري استفاده كنيد كه به مهره ها كاملا جفت گردد و از آچار فرانسه استفاده نكنيد . 
3 -قبل از بستن مشعل به شيلنگ گاز ، داخل شيلنگ را از پستانك رگلاتور باز كرده يا كمي آن را باز كنيد تـا گـاز داخـل آن 
خارج شود . 
4 -براي روشن كردن شعله هميشه از فندك جوشكاري استفاده كنيد و از روش هاي ديگر پرهيز نمائيد . 
5 -تمام متعلقات دستگاه را از آلوده شدن به روغن و گريس حفظ نمائيد . 
6 -ضروريست قبل از شروع به كار شيلنگ ها ،رگلاتورها و شير هاي كپسول از نظر نشت گاز بازرسي شوند ، زيرا امكان حريـق 
در اثر نشت گاز زياد است . چنانچه شيلنگ ها سوخته يا سوراخ شده و يا ترك داشته باشند آنها را تعويض كنيد . 
7 -قبل از اينكه شير كپسول ها را باز كنيد پيچ تنظيم كننده فشار رگلاتور ها به طرف بيـرون يـا عكـس عقربـه هـاي سـاعت 
4 بپيچانيد تا راه ورودي آن بسته شود سپس شير كپسول را به آرامي باز كنيد . براي كپسول استيلن فقط
1
2 وحداكثر
1
دور
باز كردن كافي است تا اگر حادثه اي بروز كرد بتوان بسرعت آنرا بست . 
8 -آچار كپسول استيلن هميشه بايد بر روي مغزي شير قرار داشته باشد . 
9 -هيچ وقت اكسيژن را با فشار بيش از 15psig يا 1034kpa مورد استفاده قرار ندهيد . 
10 -به محض مشاهده و تشخيص پس زدن شعله در ابتداء شير اكسيژن مشعل و پس از آن شير استيلن مشعل و نيـز بـستن 
شيرهاي كپسول اكسيژن و استيلن به ترتيبي كه ذكر شد بايد بلافاصله بسته شوند . بعـد از بـستن شـيرها علـت را بررسـي و
متعلقات دستگاه را آزمايش كنيد و در صورت سالم بودن ، استفاده مجدد از آنها بلامانع است . 
 
3-1-6 -بخارات فلزات و آلياژها : 
تعدادي از فلزات و آلياژهاي وابسته به آنها در موقع حرارت ديدن ، بخاري از آنها متصاعد مي گردد كه مسموم كننده مي باشد . 
اين فلزات عبارتند از : 
1 -كادميوم 
2 -روي
3 -سرب
4 -برليوم
براي محافظت بعضي از فولادها از پوشش كادميوم استفاده مي كنند . بنابراين جوشكاري – برشكاري يا عمـل بريزينـگ
اين نوع فلزات خطرناك است . در صورتي كه جوشكاري يا برشكاري اين نوع فلزات ضروري باشد لازم است كـه محـيط كـار و 
ميز كار بطور صحيح و اصولي تهويه گردد . از فلز روي در قالب ها و در پوشش آهن گالوانيزه استفاده مي شود . روي در درجـه
حرارت 420 درجه سانتيگراد ذوب مي شود و در موقعي كه به عنوان عنصر آلياژي به كار مي رود ممكن اسـت نقطـه ذوب آن 
افزايش يا كاهش يابد . به هر صورت در موقع جوشكاري فلزاتي كه حـاوي عنـصر روي هـستند ، لازم اسـت از ماسـك دهنـي
استفاده شود و عمل تهويه ميز كار و محيط بخوبي انجام شود .

.

.

.

.

.

.

3-1-7 -ايمني در استفاده از مشعل ها : 
نكاتي كه در زير به آنها اشاره مي شود علاوه بر اينكه ايمني را در كاربرد مشعل و ملزومات جوشكاري بيان مي كنند در مورد 
محافظت شخص جوشكار در برابر خطرات احتمالي نيز كاربرد دارد . 
1 -هيچگاه سر مشعل سرد را به مشعل گرم و داغ وصل نكنيد زيرا در اثر انتقال ، حرارت مشعل باعث مي شود كه روزنه سر مشعل
منقبض گردد . 
2 -براي تميز كردن نوك سر مشعل هميشه از يك قطعه چوب يا چرم استفاده كنيد . در هنگام تميـز كـردن شـير اكـسيژن را بـاز
نكنيد و اين عمل را پس از تميز كردن كامل سر مشعل انجام دهيد . 
3 -در موقع تميز كردن سوراخ سر مشعل از سوزن هاي با قطر بزرگتر استفاده نكنيد زيرا باعث مي شود اولا سوراخ از حالت استوانه 
اي كه دارد خارج شود و در ثاني اندازه سر مشعل بزرگ مي شود . 
4 -قبل از اينكه مشعل را از دست خود خارج كنيد آن را خاموش كرده و مطمئن شويد كه گاز از آن خارج نمي شود . 
5 -شير هاي مشعل هميشه بايد با نوك انگشتان باز وبسته شود از ابزار ديگري ماننـد انبردسـت اسـتفاده نكنيـد . چنانچـه عمـل
برگشت شعله شكل گرفت از مشعل استفاده نكنيد مگر اينكه علت برگشت شعله معلوم شود و معايـب مـشعل يـا دسـتگاه برطـرف 
گردد . 
 
3-2 -نكات ايمني در مولد ها و كپسول هاي استيلن و اكسيژن 
 
3-2-1 -نكات ايمني در مولدها 
1 -مقدار آب داخل مولد و استوانه حفاظتي بايد به اندازه استاندارد باشد . 
2 -اندازه قطعات كاربيد از روي مشخصات مولد انتخاب شود . 
3 -بايد به طرز كار مولد آشنايي كامل داشت و بعد از آن استفاده كرد . 
4 -مولد استيلن بايد از يخ زدن مصون باشد . 
5 -از سالم بودن سوپاپ اطمينان مولد بايد اطمينان كامل داشته باشيم . 
6 -در موقع شارژ مولد قبل از توليد گاز بايد تمام دريچه ها و قسمتهايي كه باز و بسته كرده ايم دقيق و اصولي ومحكـم بـسته 
شده باشند . 
7 -تمام دستورات ايمني و بهره برداري توصيه شده توسط كارخانه سازنده دقيقاً بايد رعايت شود. 
 
 
3-2-2 -نكات ايمني در پست مركزي استيلن 
 در كارگاههائي كه مصرف استيلن آنها زياد است غالباً چند كپسول استيلن را به نام پست مركزي تجمـع مـي كننـد و بـه
وسيله لوله هاي فولادي آنها را به هم وصل مي نمايند و به شبكه لوله كشي استيلن مرتبط مـي شـوند و در ايـن پـستها هـم 
مانند پست مركزي اكسيژن دو سري كپسول تدارك شده و هميشه يك سري در حالت بهره برداري و يك سر ي آماده به كـار
نگه داشته مي شود تا وقفه اي در جريان استيلن رخ ندهد .( شكل3 (

.

.

.

.

.

.

شكل 3 - پست مركزي استيلن[5 .[
 
البته مي توان به جاي كپسول از يك مولد استيلن بزرگ فشار قوي استفاده كرد كـه معمـولاً از نـوع سـقوطي بـوده و طـوري 
طراحي گرديده كه به طور دائم گاز توليد كند و به سيستم لوله كشي استيلن هدايت نمايد . 
لوله هاي فولادي حاصل استيلن معمولاً به رنگ بلوط رنگ آميزي مي شوند . 
 
3-2-3 - نكات ايمني در كپسول استيلن 
استيلن گاز قابل احتراق است و بايد نكات ايمني گازهاي مشتعل شونده در مورد آنها رعايت شود . 
1 -كپسولهاي استيلن بايد در حالت ايستاده در محلي كه كاملاً تهويه مي شود انبار شوند . 
2 -در موقع كار بايد به ديوار يا محل مناسب ديگر يا در مجموعه كپسولها بسته شده باشد . 
3 -چنانچه در اثر برودت شير فلكه يخ بزند بايد با آب گرم نه با آب جوش آن را گرم نمود . 
4 -هميشه بايد در حال ايستاده مورد استفاده قرار گيرد ، در غير اين صورت استن به رگولاتور آسيب مي رساند . 
5 -هرگز نبايد از لوله هاي مسي براي انتقال گاز استيلن استفاده كرد . 
 
3-2-4 - نكات ايمني در كپسول اكسيژن 
به خاطر داشته باشيد كه اكسيژن خالص تحت فشار ، يك ماده فعال است و ميل تر كيبي با روغن – گريس و ساير مواد چرب
دارد . و ضرورت دارد به نكات زير توجه كافي مبذول داريد : 
1 -كپسول اكسيژن بايد از آلودگي به مواد روغني و چرب مصون باشد و هرگز كپسولهاي اكسيژن را نزديك روغن – گـريس و
ساير مواد چرب انبار نكنيد . 
2 -هرگز از اكسيژن براي دميدن در خط لوله و پاك كردن آن استفاده نكنيد. 
 
4 -نتيجه گيري 
1 .رعايت نكات ايمني براي كليه افراد مرتبط با فرايندها ي جوشكاري با قوس الكتريكي و گاز لازم و واجب است.
2 .نصب سيستم تهويه موثر هر جا كه امكان پذير باشد.

.

.

.

.

.

3 .استفاده دائم از وسايل حفاظت فردي، جوشكاران بايستي از عينكي كه آنها را در مقابل اشعه مـاوراء بـنفش مـصون مـي
دارد استفاده كنند. همچنين بايد گوشي داشته باشند. اگر تهويه موضعي مؤثر يا نصب آن عملي نباشد، بايستي از وسايل
مقتضي استفاده نمود. پيش بند و دستكش هاي چرمي نسوز نيز به حفاظت دست ها و لباس ها كمك مي كند.
4 .آموزش مستمر و مدام پرسنل.
5 .انبار و نگهداري و بهره برداري ايمن و استاندارد از كپسول هاي اكسيژن و استيلن و وسايل مربوطه.
 
مراجع 
 
[1] Bohnert, E. "Welding Principles and Practices". Third Edition, McGraw -Hill. pp. 155-189, 2005. 
[2] Althouse, A, D. "Modern Welding". Will Cox. pp. 97-140, 2000. 
[3] Giachino, J, W. "Welding Skills and practices". American Technical Society. pp 180-240 (1976). 
[4] Gyevseyev, D. "Gas Welding and cutting" 198-221 1970. 
 [5 [شاهدي، ع- و رحيمي، م. "تكنولوژي و كارگاه جوشكاري"، شركت چاپ و نشر كتابهاي درسي، ص 28-20 ،1383 .